راز و رمز های «سلام» - مقدمه
وَ إذا حُیِّیْتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأحْسَنَ مِنْها أوْ رُدُّوها، إنَّ اللّه َ کانَ عَلَى کُلِّ شَیءٍ حَسِیبا». (نساء /86)
به ما دستور داده شده است که وقتی به یکدیگر می رسید در سلام کردن پیشی بگیرید.
به ما دستور داده شده است که جواب سلام را با ادب و خضوع بدهید.
به ما دستور داده شده است که وقتی در خانه ای وارد شده اید، حتی اگر کسی نبود سلام کنید.
به ما دستور داده شده است که وقتی به نزد قبور ائمه و صلحاء و شهدا می روید سلام کنید. (تمامی زیارت نامه ها با سلام شروع شده است.)
به ما دستور داده شده است که نماز خود را با سه سلام به اتمام برسانیم. السلام علیک ایها النبی و رحمت الله و برکاته ....
به ما گفته شده است: مومنین وقتی وارد بهشت می شوند، در بدو ورود ملائکه بر آنان سلام می کنند، و ذکر آنها در بهشت نیز تسبیح خداوند و سلام بر یکدیگر است.
به ما گفته شده است: بندگان مخلص کسانی هستند که می توانند به مقام «سلام الهی» برسند.
و به ما گفته شده ....
راستی دلیل این همه اهمیت و اهتمام به «سلام» چیست؟ ما عادت کرده ایم به رسم مألوف، به یکدیگر سلام کنیم. اما آیا تا کنون به چیستی و چرایی آن فکر کرده اید؟
زمانی که در کتاب شریف اصول کافی، با روایات مربوط به «سلام» مواجه شدم، از توصیفات و عباراتی که در آنجا دیدم، بسیار متعجب شدم. و این سوال برای من به وجود آمد که چرا موضوعی به این کوچکی این قدر مورد تأکید قرار گرفته است؟
با یک جستجوی کوتاه در منابع دینی متوجه شدم که چیزی حدود 100 آیه و روایت مربوط به سلام وجود دارد، که هر یک از زاویه خاصی به این پدیده پرداخته اند. کسانی که با نصوص دینی آشنایی دارند، می دانند که وجود این تعداد حدیث در مورد یک موضوع، عادی نیست.
پس از همینجا چنین دغدغه ای در من ایجاد شد، و سعی کردم به دقت این نصوص را بخوانم.
آنچه در اولین نگاه به ذهنم رسید این بود که می شود، همه این روایات را در دو دسته کلی تقسیم کرد. دسته ای که به «آداب سلام کردن» نظر دارند، و دسته ای که به «حقیقت سلام» توجه دارند. به عبارت دیگر می توان گفت، در برخی از این آیات و روایات، سلام کردن به عنوان یک رفتار انسانی مورد توجه قرار گرفته است، و در دسته دیگر، به مراتب وجودی و باطنی سلام اشاره شده است.
این تفکیک کمک بسیاری در فهم درست و عمیق مسئله خواهد کرد، زیرا هر یک از دو دسته زاویه ای متفاوت را بر انسان می گشاید، و آنگاه که این دو زاویه با یکدیگر مرتبط می شوند، به نتایج جالب تری نیز خواهیم رسید.
با این مقدمه سیری از بحثی که می خواهم ارائه کنم عرض می کنم، و پیشاپیش از طولانی شدن مطالب عذرخواهی می کنم:
گام اول: ذکر آیات و روایاتی در باب سلام و تقسیم آن به دو دسته کلی
گام دوم: نقش سلام در روابط اجتماعی اسلام
گام سوم: جایگاه سلام در نظام هستی
گام چهارم: پیوند دو دسته روایات به یکدیگر و جمع بندی آن
