زوال جامعه، زوال تمدن
... وَ مَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتىَ نَبْعَثَ رَسُولًا * وَ إِذَا أَرَدْنَا أَن نهُّْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُترَْفِیهَا فَفَسَقُواْ فِیهَا فَحَقَّ عَلَیهَْا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا (15- 16/ اسراء)
ترجمه:
... و ما تا هنگامی که برای جامعه ای رسولی نفرستیم، آنان را عذاب نمی کنیم. * و هرگاه که بخواهیم جامعه ای را نابود کنیم، به مترفان آنان وسعت می دهیم، تا در آنجا فساد کنند. به این ترتیب مستحق عذاب می شوند، و ما عذابی ویرانگر را بر آنها فرود می آوریم.
2. طبق این آیات روال نابودی جامعه به این صورت خواهد بود:
بی اعتنایی به رسول و تکذیب او (ما کنا معذبین حتی نبعث رسولا) ===» توسعه نعمت مترفین (امرنا مترفیها) ===» شیوع فسق (ففسقوا فیها) ===» مقدر شدن عذاب بر امت، مرتبه مشیت الهی (فحق علیها القول) ===» عذاب الهی و هلاکت جامعه (فدمرناها تدمیرا)
3. اما چه گناهانی باعث نابودی یک جامعه می شود:
-
تکذیب پیامبر: «فَکَذَّبُوهُ فَأَهْلَکْناهُمْ» (شعراء/ 139)
-
انجام گناهان کبیره: «أَهْلَکْناهُمْ إِنَّهُمْ کانُوا مُجْرِمین» (37/دخان)
-
اسراف: «أَهْلَکْنَا الْمُسْرِفین» (9/ انبیاء)
-
برخی عذاب ها زندگی مردم را فلج می کند. مانند شیوع بیماری های خطرناک
-
برخی دیگر از عذاب ها نیز موجب مرگ و میر می شود.
-
اما برخی دیگر از عذاب ها آنچنان وحشت ناک است که دیگر اثری از شهر و آبادی باقی نمی گذارد، بلکه همه چیز را نابود می کند. مانند عذابی که بر عاد و ثمود و ... نازل شد.
عذابی که اینجا از آن سخن گفته می شود از نوع آخر است. که به شدیدترین وجه بر امت ها نازل می شود. زیرا از طرفی در این آیه می فرماید که قریه را هلاک می کنیم (نمی گوید اهل قریه، بلکه می گوید خود قریه را هلاک می کنیم) «إِذَا أَرَدْنَا أَن نهُّْلِکَ قَرْیَةً». از طرف دیگر در توصیف عذاب گفته شده: «فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا» که نشان از اوج قهر الهی نسبت به این جوامع دارد.
سنت الهی این است که هر امتی که بیشتر عبادت کند و قدر نعمت های الهی را بیشتر بدانند، نعمت های الهی نیز بر آنان بیشتر نازل خواهد شد. «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُم» (ابراهیم/7) اما برخی جوامع با اینکه مملو از فساد و گناه اند، باز هم نعمت های الهی بر آنان نازل می شود. «أَمَرْنَا مُترَْفِیهَا فَفَسَقُواْ فِیهَا» در واقع در این موارد توسعه نعمت های الهی بر این جوامع، به دلیل زیاد شدن گناهان آنان و دور شدن از خداوند است. این وفور نعمت برای آن است که فسق و فساد آنان بیشتر شود و عذاب آنان سنگین تر.« فَحَقَّ عَلَیهَْا الْقَوْلُ» تا مستحق شدیدترین عقاب های الهی شوند. «فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا»
6. یکی از بزرگترین نعمت های الهی بر جوامع، فرستادن رسول است. اما اگر جامعه ای به این نعمت بزرگ الهی بی اعتنایی کرد، باید خود را آماده دیدن عذابی جانکاه نیز کند.
در جواب باید گفت: این روند زوال جوامع تا کنون نیز باقی است. زیرا پیامبر اعظم، محمد مصطفی (ص) فقط برای یک دوره زمانی و یک قوم خاص، مبعوث نشده اند، بلکه بعثت ایشان بر کل بشریت بود، و هر امتی که به او بی اعتنایی نکند، دچار این عذاب خواهد شد. اما خداوند در فروفرستادن عذاب عجله نمی کند، اینگونه نیست که با اولین گناه جامعه ای را نابود کند، بلکه به آنها فرصت می دهد، تا در این فرصت یکی از این دو راه را انتخاب کنند. یا توبه کنند، و ایمان بیاورند و یا اینکه آنقدر گناه کنند«فَفَسَقُواْ فِیهَا» تا مستحق شدیدترین عذاب ها شوند! « فَحَقَّ عَلَیهَْا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا». زیرا خداوند اگرچه رحمان و رحیم است، اما شدید العقاب نیز هست! بنابراین گاه صدها سال به امتی وقت می دهد تا توبه کند، و بعد از آن عذابی دردناک را فرو می فرستد.
« خداى متعال در قرآن مىفرماید: «و اذا اردنا أن نهلک قریة أمرنا مترفیها ففسقوا فیها»؛وقتى مىخواهیم جامعهاى را نابود کنیم - ساز و کار و طبیعتش در سنّت الهى این است - مترفین و پولدارهاشان فسق مىکنند؛ «فحقّ علیها القول فدمّرناها تدمیرا»؛ بعد عذاب الهى بر اینها نازل مىشود. لازمه فسق آنها، ورود عذاب الهى است؛ برو برگرد هم ندارد؛ یعنى این ساز و کار روى همه جوامع اثر مىکند؛ منتها تفاوت مىکند به اینکه آن جامعه از لحاظ عناصر نگاهدارنده در چه حدّى باشد. جامعهاى هست که این عنصر نابود کننده و مضمحل کننده را دارد؛ اما در مقابل، عناصر حفظ کننده هم دارد - علم زیادى دارد، ثروت زیادى دارد، سیاستمداران عاقلى دارد، موقعیت خوب جغرافیایى یا تاریخى دارد - این موجب مىشود که آن عنصر نابود کننده، نه اینکه اثر نکند؛ دیرتر اثر کند. شما اگر امروز نگاه کنید، مىبینید که جامعه امریکا به خاطر همین «ففسقوا فیها» و بسیارى عوامل دیگر، رو به اضمحلال است؛ اما بعضى از جوامع هستند که امکانات نگهدارنده را ندارند - نه علم را دارند، نه ثروت را دارند، نه سیاستمداران مجرّب و پختهاى دارند - این امکان ویران کننده را هم دارند؛ اینها اگر در این گنداب و لجنزار وارد شوند، زود از بین خواهند رفت.» (5/6/1380 در جمع هیأت دولت)
« از بین رفتنشان هم به این معنا نیست که چند میلیون آدم ناگهان مىمیرند؛ معنایش این است که این ملت با هویّت ملىاش نابود مىشود؛ ضعیف مىشود، توسرى خور مىشود، مورد بىاعتنایى دنیا قرار مىگیرد و دچار ابتلائات و فلاکتهاى فراوانى مىشود.»
